De centrale plaats van kaarten over het cultuurhistorisch landschap en wat dat betekent #12

In veel van de eerdere blogposten stonden kaarten centraal. Dat is logisch, want cultuurhistorische waardenkaarten is hét begrip als het om informatie van overheden over het cultuurhistorische landschap (en monumenten en archeologie) gaat. Een belangrijke reden daar weer voor is dat vaak in de eerste plaats om informatie in de ruimtelijke ordening en in ruimtelijke projecten gaat, en daarin spelen kaarten gewoonlijk ook de hoofdrol. Wel zijn daarnaast ook toelichtingen altijd belangrijk, want een kaart alleen zegt vaak onvoldoende.  Maar wat  betekent het eigenlijk als  kaarten zo centraal staan, bijvoorbeeld voor het soort informatie en voor het gebruik daarvan?

 

Landschap in visualisaties – 2D, 3D, Virtual Reality? #11

Visualisaties van het (cultuurhistorisch) landschap bestaan – afgezien van foto’s, films, etc. – momenteel met name uit ‘platte’ informatie in de vorm van topografische 2D kaarten. De voorbeelden in de vorige blogposten zijn lieten dat al zien. Voor landschappen is dat eigenlijk problematisch, want feitelijk betekent dat ‘platgeslagen’ landschappen waar je van bovenaf naar kijkt.  Is het dan eigenlijk nog wel een ‘landschap’?  Landschappen zijn toch wat we om ons heen zien, en dus driedimensionaal?  Die kunnen best onder topografie vallen – wat staat voor ‘het beschrijven van plaatsen’  – maar is die topografie zomaar terug te brengen tot primair een (platte) kaart? Het begrip ‘topografie’ voor plaatsbeschrijvingen bestond al lang voordat er kaarten waren en zal dus in principe meer omvatten. Moeten  we dan in 3D of zelfs met virtuele landschappen werken, of blijft het ook dan lastig?

De veelvormigheid van cultuurhistorisch landschapsinformatie #10

Informatie over het cultuurhistorische landschap is er in soorten en maten, zoals eerder al bleek. Wat ze vooral gemeenschappelijk hebben, is de grote rol van kaarten en dat ze zowel over het hedendaagse als het vroegere landschap gaan. Dat laatste hangt samen met de betekenis van cultuurhistorie in deze context, namelijk wat resteert van het verleden in het heden.

Die  informatie is er in allerlei vormen en kan over verschillende aspecten  in heden en verleden gaan. Bovendien beïnvloeden inhoud en vorm elkaar: teksten bieden qua inhoud andere mogelijkheden en beperkingen dan kaarten, foto’s, schetsen en gegevens. Daarmee wordt ook de combinatie van informatievormen belangrijk. Elk van de provincies, gemeenten, regio’s, rijksinstanties, projecten, etc.  kan daar anders mee omgaan en doet dat tenminste deels ook. De gebruikelijke verzamelterm ‘cultuurhistorische waardenkaarten’  voor informatie van provincies en gemeenten suggereert daardoor veel meer uniformiteit dan deze in de praktijk inhouden. Deze blogpost kijkt naar een aantal van die vormen en aspecten en naar wat dat betekent qua informatie (en dus ook kennis) die men biedt.

Informatiesystemen over landschap en wat ze feitelijk bieden – de case van Reeuwijk #9

Gebruikt u regelmatig informatiesystemen over landschap, cultuurhistorie en erfgoed? En gebruikt u ook verschillende daarvan, eventueel tegelijkertijd? Dan hebt u vast ervaren dat het ene systeem niet het andere is, dat wat ze bieden heel verschillend kan zijn en dat u er desondanks niet altijd evenveel aan hebt.  Wat doet u dan? Gebruikt u ze toch maar, zo goed en kwaad als het gaat, bijvoorbeeld omdat u verplicht bent om een systeem informatie te gebruiken? Of  gaat u op zoek naar andere informatie, ernaast of in de plaats ervan?  En besefte u ook waarom u er al dan niet veel aan had?

 

Zo’n situatie was de start van mijn promotieonderzoek over dit onderwerp. Net zoals bij de meeste  gebruikssituaties ging het om een bepaald geografisch gebied, in dit geval Reeuwijk en omgeving. De activiteit in kwestie was een inventarisatie van het cultuurhistorische landschap van Reeuwijk op lokaal niveau. In die inventarisatie ging het in principe om alles wat daarvoor relevant was en door de tijd heen. De inventarisatie was een soort afronding  van een onderzoek naar de landschapsgeschiedenis van Reeuwijk en omgeving in de periode 2004-2006. Dat onderzoek was tevens mijn afstudeeronderzoek Historische Geografie. Die landschapsgeschiedenis hadden we op dat moment al aardig op een rij.  ‘We’ staat voor de werkgroep die mij hierbij begeleidde. Hier maakten ook de gemeentelijke ambtenaar en de regionale landschapsarchitect deel van uit.  De  informatiesystemen waar het toen om ging waren webportal  KICH – met daarin voor landschap CultGis – en de Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS) van Zuid-Holland.  Het gebruik ervan leidde tot allerlei vragen en constateringen die al snel veel verder gingen dan de simpele gebruikssituatie waarmee we waren begonnen.

In deze blogpost neem ik u mee in dat proces en  in de vraag in hoeverre die informatiesituatie in Reeuwijk nu veranderd is.

 

De ‘chaos’ in landschapsinformatie: positionering en impact #8

In de vorige blogpost kwam het ‘chaotische’ – of op zijn minst pluriforme – van de informatiesituatie over het cultuurhistorisch landschap naar voren. Ik noemde dat in verband met de invoering van  de Omgevingswet, gezien de eisen daarvan aan integratie en standaardisatie van omgevingsinformatie.   Wat een goede oplossing daarvoor is, is niet zomaar duidelijk. Wel is duidelijk dat de uiteindelijke opzet iets moet zijn dat alle relevante variaties in cultuurhistorische landschapsinformatie in zich kan verenigen en daardoor kwalitatief en kwantitatief goede informatie  voor elke gebruikssituatie biedt.  Maar ook spelen er andere aspecten een rol. Want de verschillen tussen de diverse kaarten en systemen betekenen ook dat elk systeem een eigen positie heeft in het geheel van die informatiesystemen en een eigen aandeel heeft in de informatievoorziening naar gebruikers en gebruikersactiviteiten.

Aangezien er steeds weer nieuwe kaarten en systemen bijkomen – en bestaande systemen ook af en toe veranderen – is dit geheel voortdurend in verandering.  Binnen dat geheel zoeken gebruikers voor elke gebruiksactiviteit de meest geschikte informatie, een belangrijk aandachtspunt bij een integrale oplossing. Het zoeken naar geschikte informatie is een bekend verschijnsel dat al bij de eerdere blogpost over de karakterisering van de veenontginningen naar voren kwam.  Daarnaast zou ook de potentiële impact van de informatie op het landschap zelf – tenslotte direct of indirect het doel van veel informatie – een aandachtspunt moeten zijn. Ook in dat opzicht kan informatie sterk verschillen. Deze blogpost gaat in op een paar gebruikelijke informatiekundige manieren om deze aspecten in beeld te brengen.

Informatie over het cultuurhistorisch landschap en de Omgevingswet: van chaos naar orde? #7

Iedereen die iets met leefomgeving en ruimte te maken heeft zal weten dat de Omgevingswet in aantocht is. Al jaren wordt eraan gewerkt om deze in 2018 in werking te laten treden. Inmiddels heeft ook de Eerste Kamer ermee ingestemd. Voor de erfgoedsector is belangrijk dat de nieuwe Erfgoedwet eveneens een relatie heeft met de Omgevingswet.
De invoering van de Omgevingswet gaat gepaard met ingrijpende veranderingen in de informatiehuishouding van overheden, officieel het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO) geheten maar veel vaker de Laan voor de Leefomgeving genoemd. Deze stelt allerlei eisen aan de informatie vanuit de beleidssectoren. Voor (deel)sectoren waarin dit al aardig op orde is, verandert er niet zoveel. Als dat niet het geval is, wordt het echter een ander verhaal. Dat geldt helaas voor informatie over het cultuurhistorische landschap. Landsbreed bezien is de situatie namelijk vrij chaotisch als gevolg van de variatie in provinciale en gemeentelijke cultuurhistorische (waarden)kaarten. Dit is overigens geen pleidooi om het allemaal te uniform te maken, want die verschillen zijn er niet voor niets. Het is wel een pleidooi om – mede gezien de Omgevingswet – serieus te kijken naar manieren om een en ander met elkaar te verenigen. Deze blogpost geeft een beknopte schets van de situatie, van de oorzaken daarvan en wat eraan te doen is.

 

De militaire landschapsatlas op Texel – Quo Vadis? (2) #6

In februari 2016 verscheen de eerste aanzet voor de landschapsatlas van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). Meer specifiek betreft het de eerste versie van de ‘kaart van het militair erfgoed’, daarom tevens ‘militaire landschapsatlas’ genoemd. De algemene opzet daarvan kwam al ter sprake in de vorige blogpost. De verschillende benamingen leidde tot de vraag of ‘erfgoed’ resp. ‘landschap’ centraal stond en hoe dat zich verhield tot de ‘kaart’. Bij erfgoed ligt de nadruk op wat waardevol wordt bevonden – en daarom eventueel een officiële erfgoedstatus krijgt -, bij landschap gaat het meer om waar het ligt (of lag) en om de landschappelijke gevolgen daarvan. In de vorige blogpost bleek dat de openingskaart daar nog geen inzicht in kon geven.

 

In de praktijk zullen de meeste gebruikers zich richten op het gebied of de plek waar zij mee bezig zijn of geïnteresseerd in zijn. Of het daarbij om erfgoed, landschap of beide gaat kan van geval tot geval verschillen. Dat betekent verschillende eisen aan bijvoorbeeld de volledigheid van de (historische) stellingen, linies en objecten op de kaart en informatie daarover. Maar tevens moet het voor de gebruikers duidelijk zijn dat mogelijk stellingen, linies of objecten ontbreken (eventueel ook waarom dat zo is). Een meer algemene eis is dat de informatie correct (of ‘waar’) is, waar die informatie dan ook over gaat. Deze criteria – en meer – bepalen hoe goed bepaalde informatie is voor de gebruikers, vaak aangeduid als de informatiekwaliteiten daarvan. In deze blogpost kijk ik vanuit deze optiek naar wat de militaire landschapsatlas momenteel biedt over militair erfgoed en landschap op Waddeneiland Texel.

De militaire landschapsatlas – Quo Vadis? (1) #5

Op de studiedag over veenontginningen op 19 februari 2016 (zie de vorige blogpost) stond ook nog een verrassing op het programma. Dat betrof de eerste versie van de lang verbeide landschapsatlas van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). Deze eerste versie gaat niet over veenontginningen of andere meer basale aspecten van het Nederlandse landschap maar over militair erfgoed. Het informatieproduct werd zowel omschreven als ‘militair erfgoed op de kaart’ en als ‘militaire landschapsatlas’. Dat riep bij mij de vraag op of het ene zomaar gelijk is aan het andere. Erfgoed slaat tenslotte nog wel eens op losse objecten (denk aan gebouwde monumenten), terwijl landschap veel meer het geheel is van wat men waarneemt. En verder is een kaart niet zomaar een atlas, en is landschap niet zomaar identiek aan de ligging op een kaart. In deze blogpost draait het om de driehoek erfgoed-landschap-kaart en wat daarover is te constateren aan de hand van deze eerste digitale webkaart.

Informatie: wat heeft het en wat heb je eraan? #4

Mensen maken en gebruiken voortdurend informatie, en in hun hoofd wordt al die informatie al snel een fluïde geheel. Bij het naar buiten brengen daarvan is vindt gewoonlijk selectie en structurering plaats, al is het maar om iets goed te kunnen overbrengen aan anderen. In informatiesystemen op basis van data – zoals in het gemiddelde geografische informatiesysteem (GIS) – gaat die structurering nog een stuk verder. Het kader van die data is vaak duidelijk omlijnd en de data zelf zijn de uitwerking van een specifieke kijk op de werkelijkheid in termen van informatie. Potentiële gebruikers kijken daar echter vanuit hun eigen kader en kijk tegenaan en vragen zich niet alleen af ‘wat heeft het?’ maar ook ‘wat heb ik eraan?’. Dit is ook de kern van het zo belangrijke thema bruikbaarheid van informatie en informatiesystemen. Op die twee vragen ga ik hier in aan de hand van het nog lopende project Karakterisering van Nederlandse veenontginningen.

“Als het niet op de kaart staat, dan is het er ook niet” #3

Deze uitspraak was letterlijk te horen op de Studiedag ‘Met een klik door het landschap’ op 27 oktober 2009, over de (toen nieuwe) digitale Provinciale landschapskaartvan de Provincie Antwerpen in België.

Landschapselementen op de provinciekaart van Antwerpen …………

De kaart is breed bedoeld, zowel qua doelgroepen als qua activiteiten, zoals blijkt uit de omschrijving: “De provinciale landschapskaart is een uitgebreide informatie- en inspiratiebron voor particulieren, verenigingen en overheden met interesse voor of een werking met betrekking tot landschapszorg in de breedste zin van haar betekenis (inventarisatie, educatie, inrichting, herstel, behoud, onderhoud, gidsen, …).”

De kaart bevatte bij de start al zo’n 22.000 landschapselementen.  Hij is bedoeld als informatiebron en signaalkaart, maar het is nadrukkelijk geen waardenkaart.